Sistemas de vida indígenas y positivización constitucional en América Latina: superación de la colonialidad jurídico-política, luchas y prácticas de los bienes comunes
DOI:
https://doi.org/10.46661/revintpensampolit.6115Palabras clave:
Constitucionalismo Latino-americano, derecho indígena, LiberaciónResumen
Este artículo aborda los procesos culturales y sociopolítico-jurídicos de reconocimiento de dos derechos de los pueblos indígenas latinoamericanos. El derecho monista como producto cultural occidental negó y destruyó vidas, prácticas, instituciones y pensamientos diferenciados, hegemonizando cosmovisiones y epistemes coloniales. Movimientos críticos orientados a la acción de la reflexión desvelan esta violencia institucionalizada, desencadenando procesos de constitucionalización multicultural, pluricultural y plurinacional que promueven la lucha por positivación de formas de ser, conocer y actuar comunitários propios de los sistemas de vida indígenas basados en el buen vivir (sumak kawsay, suma qamaña y ñandereko). El Nuevo Constitucionalismo Latinoamericano recupera el carácter democrático y liberador de dos derechos.
Descargas
Citas
Anderson, B. (2000). Introdução. En: Balakrishnan G. (2000). Um mapa da questão nacional. Rio de Janeiro: Contraponto.
APIB. Articulação dos Povos Indígenas do Brasil. (2019). Disponível em: http://apib.info/apib/ e https://www.facebook.com/apiboficial/videos/1988965334706959/ . Acesso no dia 10 de outubro de 2019.
Ávila Santamaría, R. (2015). La utopia andina. In, BALDI, Cesar Augusto. Aprender desde o sul: novas constitucionalidades, pluralismo jurídico e plurinacionalidade - aprendendo desde o sul. Belo Horizonte: Editora Forum.
Bagni, S. (2017). Il popolo legislatori. Bolonia: Bolonia University Press.
Bercovici, G. (2015). La Constitution Brésilienne de 1988, les constitutions transformatrices et le nouveau constituctionalismo Latino-Américain. In, Herrera, C. M. (2015). Le constitucionnalisme latino-américain aujourd'hui: entre renouveau juridique et essor démocratique? Paris: Éditions Kimé.
https://doi.org/10.3917/kime.herre.2015.01.0115
Bergoglio, Jorge. Santo Padre Francisco. (2015) Carta Encíclica "Laudato Si" do Santo Padre Francisco sobre o cuidado da Casa Comum. Cidade do Vaticano. Disponível em: http://www.vatican.va/content/francesco/pt/encyclicals/documents/papa-francesco_20150524_enciclica-laudato-si.html
Caria, S. e Domínguez, R. (2016). Equador's Buen Vivir: a new ideology for development. Latin American perspectives, v. 43, n. 1, 18-33.
https://doi.org/10.1177/0094582X15611126
Carvalho Dantas, F. A. (2019). El Nuevo Constitucionalismo Latinoamericano como uma propuesta jurídica decolonial. In, Julios-Campuzano, A. (2019).
Constitucionalismo. Un modelo jurídico para la sociedad global. Pamplona, Editorial Aranzadi, S.A.U., 377-391.
Carvalho Dantas, F. A.; Estupiñan Achury L.; Martínez Dalmau, R. e Storini C. (2019). Derechos de la Naturaleza. Teoría, politica y práctica, Valéncia, Pireo.
Carvalho Dantas, F. A. (1996). O sujeito diferenciado: a noção de pessoa indígena no direito. Dissertação de Mestrado. Programa de Pós-graduação em Direito da UFPR.
Corte Interamericana de Direitos Humanos (CIDH). (2017). Opinião Consultiva OC-23/17, sobre o Meio Ambiente e os Direitos Humanos. Disponível em: https://www.corteidh.or.cr/sitios/libros/todos/docs/infografia-por.pdf . Consultado em 25/08/220.
Derani, C. (2017). Reflexões sobre o dia da comemoração da mãe terra nas Nações Unidas em 21 de abril de 2017. Abya Yala. Revista sobre o acesso à justiça e direitos nas Américas. v.1, n.2, abr./jul. 2017, 273-277.
https://doi.org/10.26512/abyayala.v1i2.7037
Devés-Valdés, E. (2017). Pensamiento periférico. Una tesis interpretativa global. Santiago: Ariadna Ediciones.
Duarte, L. F. D. e Giumbelli E. A. (1995). As concepções cristã e moderna da pessoa: paradoxos de uma continuidade. Anuário Antropológico/93. Rio de Janeiro: Tempo Brasileiro, 77-78.
Dumont L. (1985). O Individualismo; uma perspectiva antropológica da Ideologia Moderna, Rio de Janeiro: Rocco.
Dussel, E. (1992). Método para una filosofía de la liberación. 2.a ed., México: Universidad de Guadalajara.
Dussel, E. (2007). Política de la liberación. Historia mundial y crítica. Madrid: Editorial Trotta.
Ferrando B. J. (1986). El Estado unitario, el Federal y el Estado Autonomico. Madrid: Tecnos.
Fornet Betancourt, R. (2019). Simposio Internacional: Ignácio Ellacuría, 30 aniversario de su martírio - Espiritualidad, saberes y universidad para la transformación social, Universidad Loyola de Sevilla.
Senent de Frutos, J. A. S. (2013). El Método de la Historicización de los Conceptos Normativos. In: Sánchez Rubio D. Senent de Frutos, J. A. S. (2013). Teoria Crítica del Derecho: nuevos horizontes. México, DF, Teoria Crítica del Derecho: nuevos horizontes.
Guattari F; Rolnik, S. (2005). Micropolíticas: cartografias do desejo. 7. ed. Petrópolis: Vozes.
Guimarães, F. A. M. (2013). A primeira missa no Brasil: uma análise. Disponível em: https://www.youtube.com/watch?v=Kda5dnHw1Js. Acesso em 5 de maio de 2021.
Haraway, D. (2019). Si dejamos de criticar, estamos muertos. Acessado em 15/09/2019 de: 1https://www.elperiodico.com/es/mas-periodico/20190914/donna-haraway-si-dejamos-de-criticar-estamos-muertos-7631428
Herrera Flores, J. (2004). Cultura y naturaleza: la construcción del imaginario ambiental bio(socio)diverso. Hileia. Revista de Direito Ambiental da Amazônia, Manaus, v. 1., n. 2, 80-89.
Hinkelammert F. J. (1983). As armas ideológicas da morte. São Paulo: Editora Paulinas.
Hinkelammert F. J. e Assmann H. (1989). A idolatria do mercado: ensaio sobre economia e teologia. Coleção Teologia e Libertação. Série V. Desafios da Vida em sociedade. São Paulo: Vozes.
Houtart, F. (2004). Los movimientos sociales y la construcción de un nuevo sujeto historico. Hiléia: Revista de direito ambiental da Amazônia, Ano 2, n. 3. Manaus: Universidade do Estado do Amazonas, 25-70.
Houtart, F. (2015). South/South collaboration for a post-capitalist paradigm. Disponible en: http://www.alainet.org/pt/node/102298. Acceso en 26 de marzo de 2015.
Huanacuni Mamani, F. (2015). Vivir bien, buen vivir: filosofía, políticas, estrategias y experiencias de los pueblos ancestrales. 6ª. Edición. La Paz: Instituto Internacional de Integración.
Grijalva Jiménez, A. (2013). Del presente se inventa el futuro: justicias indígenas y Estado en Ecuador. En, Sousa Santos, B. & Grijalva Jiménez, A. (Eds). (2013). Justicia indígena, plurinacionalidad e interculturalidad en Ecuador. Quito: Ediciones Abya-Yala.
Lacerda, R. F. (2014). Volveré, y Seré Millones: Contribuições Descoloniais dos Movimentos Indígenas Latino Americanos para a Superação do Mito do Estado-Nação. Tese de Doutorado. Programa de Pós-graduação em Direito da Universidade de Brasília.
Llasag Fernández, R. Constitucionalismo plurinacional desde los Sumak Kawsay y sus saberes. Quito: Huaponi Ediciones, 2018.
Magalhães, J. L. Q. (2012). O estado plurinacional e o direito internacional moderno, Curitiba, Juruá.
McLaren, P. (1977). Multiculturalismo Crítico. São Paulo: Editora Cortez.
Medici, A. M. (2016). Otro nomos. Teoría del Nuevo Constitucionalismo Latinoamericano. San Luis Posí: Editorial CENEJUS - UASLP.
Oliveira Moraes, G. (2018). Harmonia com a Natureza e direitos de Pachamama, Fortaleza, Edições UFC.
Pérez Villalobos, M. C. (2015). Constitucionalismo Latinoamericano y Derechos Indígenas. In, Garcia Herrera, M. A.; Asensi Sabater, J.; Ballaguer Callejón, F. (Coord.). (2015). Constitucionalismo crítico. Liber amicorum Carlos de Cabo Martín. Valencia: Triant lo Blanch.
Pisarello, G. (2011). Un largo termidor. La ofensiva del constitucionalismo antidemocrattico. Barcelona: Editorial Trotta.
Quijano, A. (2000). Colonialidad del Poder, Eurocentrismo y América Latina. En Edgardo Lander, comp. Colonialidad del Saber, Eurocentrismo y Ciencias Sociales. Buenos Aires: CLACSO-UNESCO.
Reinaga, F. (2006). Tesis índia. La Paz: Edición especial em homenaje a Fausto Reinaga em el centenário de su nacimiento (1906-2006). (mimeo).
Sánchez Rubio, D. (2015). (2015). Derechos humanos, no colonialidade y otras luchas por la dignidade: uma mirada parcial e sistuada. Campo Jurídico, vol. 3, n. 1, p. 181-213.
Sánchez Rubio, D. (2020). Materiales preliminares para un análisis crítico del poder constituyente, Revista Telemática de Filosofía del Derecho, n. 23, 47-77.
Sousa Santos, B. (2010). Refundación del estado en América Latina: perspectivas desde una epistemología del Sur. Lima: IIDS.
Sousa Santos, B. e Meneses, M. P. (Orgs.). (2009). Epistemologias do Sul. Coimbra: Almedina.
Souza Filho, C. F. M. (1999). O Renascer dos Povos Indígenas para o Direito. Curitiba: Juruá.
Susin, L. C. (2013). Revista Horizonte, Belo Horizonte, v. 11, n. 32, p. 1678-1691.
Tabanera García, N. (2016). Utopies i realitats. Els nous moviments indígenes à Amèrica Llatina. Afers. Fulls de recerca i pensament. Dossier Cultures de mobilització a Amèrica (segle XX). Catarroja, v. XXXI, n. 83, 37-51.
Torre Rangel, J. A. (2013). Revista Direito e Práxis, Vol. 4, n. 6, 129-163.
https://doi.org/10.12957/dep.2013.6869
Viciano Pastor, R.; Martínez Dalmau, R. (2015). Constitucionalismo de trasición y nuevo constitucionalismo latino-americano en el pensamento de Carlos de Cabo. In, Garcia Herrera, M. A.; Asensi Sabater, J.; Ballaguer Callejón, F. (Coord.). (2015). Constitucionalismo crítico. Liber amicorum Carlos de Cabo Martín. Valencia: Triant lo Blanch.
Walsh, C. (2015). Interculturalidad critica y pluralismo jurídico: reflexiones en torno a Brasil y Ecuador. In, Baldi, C. A. (2015). Aprender desde o sul: novas constitucionalidades, pluralismo jurídico e plurinacionalidade - aprendendo desde o sul. Belo Horizonte: Editora Forum.
Wolkmer, A. C. (2006). Pluralismo Jurídico. Fundamentos de una nueva cultura del Derecho, Sevilla, Ed. MAD.
Yrigoyen Fajardo, R. (2015). Pluralismo jurídico y jurisdicción indígena en el horizonte del constitucionalismo pluralista. In, BALDI, C. A. (2016). Aprender desde o sul: novas constitucionalidades, pluralismo jurídico e plurinacionalidade - aprendendo desde o sul. Belo Horizonte: Editora Forum.
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2022 Fernando Antonio de Carvalho Dantas

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-CompartirIgual 4.0.
Política de acceso abierto
Se permite el acceso libre y abierto de cualquier interesado a todos los contenidos de los números de la revista, sin costo alguno, pudiendo imprimir y trasladar todos los artículos, con la única condición de precisar la fuente y la autoría.
La revista: a) no cobra a las autorías costes por el procesamiento de los artículos ni por el envío de los mismos, b) mantiene el copyright para los autores sin restricciones, c) facilita a los autores conservar sus derechos de publicación sin limitaciones.
La Revista Internacional de Pensamiento Político es una obra original del Laboratorio de Ideas y Prácticas Políticas de la Universidad Pablo de Olavide. Todos los artículos incluidos en la Revista son obra original de sus respectivas autorías. Esta Revista se ofrece libremente a la comunidad científica y académica sin coste alguno y libera los contenidos de acuerdo a la licencia "Reconocimiento-NoComercial-CompartirIgual 4.0 CC BY-NC-SA" del proyecto Creative Commons dispuesta en la siguiente url: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/legalcode
Si deseas traducir o compilar alguno de los artículos aquí disponibles, por favor, ponte en contacto